Οι πόλεμοι στην Ουκρανία, τη Γάζα και το Σουδάν έχουν κάνει εκατομμύρια παιδιά ορφανά και πρόσφυγες και εκατομμύρια άλλα έχουν παγιδευτεί σε εμπόλεμες ζώνες. Οι τραυματικές εμπειρίες εκτός παιδικής ηλικίας θα τους παραμείνουν για πολλά χρόνια.
Η Selma Bacevac, η οποία έζησε στο Σεράγεβο το 1992 όταν ξέσπασε ο πόλεμος στη Βοσνία, θυμάται ότι ήταν επτά ετών τότε. Η ζωή του κοριτσιού άλλαξε μέσα σε μια νύχτα. Ο πατέρας της πήγε στο μέτωπο και έπρεπε να κρυφτεί από τους βομβαρδισμούς, επέζησε από τους βομβαρδισμούς και τελικά έχασε το σπίτι της.
Ακόμη και τα παιχνίδια ήταν επικίνδυνα εκείνη την εποχή. Όπως και άλλα παιδιά που επλήγησαν από τον πόλεμο, αυτός και ο αδερφός του έπαιξαν πόλεμο και πρόσφυγες, σχεδιάζοντας βόμβες και εκρήξεις. Μια μέρα, όταν πήγε στην αγορά με τον πατέρα της για να αγοράσει μια κούκλα, μια οβίδα όλμου χτύπησε το πλήθος, σκοτώνοντας 68 ανθρώπους. Έχασε την κούκλα της και όλα της τα παιχνίδια σε μια φωτιά όταν το σπίτι της ανατινάχθηκε.
Η οικογένεια του κοριτσιού διέφυγε από τον πόλεμο το 1994, περνώντας τρία χρόνια σε καταυλισμό προσφύγων στη Γερμανία προτού εγκατασταθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα, στα 38 της, εργάζεται ως ψυχοθεραπεύτρια με ειδίκευση στα τραύματα. Πολλοί από τους πελάτες της επέζησαν επίσης από τον πόλεμο.
Μπάτσεβατς, λέει Η Πολεμική Αεροπορία μπορεί να γίνει σημείο αναφοράς για το πόσο ανθεκτικά είναι τα παιδιά. Αλλά υπάρχει κάτι που οι άνθρωποι δεν βλέπουν, λέει:
«Ως παιδί, όταν δεν νιώθεις ασφαλής, επηρεάζει την ικανότητά σου να επικοινωνείς με τον εαυτό σου. Αυτό επηρεάζει την ικανότητά σας να εμπιστεύεστε το περιβάλλον σας, τους ενήλικες. Φοβόμαστε τη δέσμευση, φοβόμαστε να βάλουμε όρια, φοβόμαστε να μιλήσουμε, φοβόμαστε να μας δουν. Δεν είναι κάτι από το οποίο μπορείτε απλά να απαλλαγείτε. Αυτό είναι που σου μένει».
Συχνά, ειδικά μετά από πόλεμο ή φυσική καταστροφή, ακούτε ότι τα παιδιά είναι ανθεκτικά. Είναι αλήθεια, λένε οι ειδικοί. Έχουν την ικανότητα να ξεπερνούν σοβαρές αντιξοότητες, ειδικά αν βοηθούνται από ορισμένους προστατευτικούς παράγοντες, όπως ο στενός δεσμός με έναν φροντιστή. Ταυτόχρονα, κατά τη διάρκεια πολλών ετών έρευνας, οι επιστήμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι διάφοροι τύποι τραύματος που ελήφθησαν στην παιδική ηλικία (ακόμα και στη βρεφική ηλικία) μπορούν να «ανασυρθούν» το νευρικό σύστημα ενός παιδιού, αλλάζοντας την πορεία της ανάπτυξής του, αυξάνοντας τον κίνδυνο ψυχικών διαταραχών και ακόμη και σωματικής υγείας για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, μια συχνά χρησιμοποιούμενη μέθοδος για την κατανόηση του επιπολασμού και του αντίκτυπου των τραυματικών γεγονότων στην παιδική ηλικία είναι η οθόνη Adverse Childhood Experiences, η οποία περιλαμβάνει περιστατικά όπως σεξουαλική κακοποίηση, φυλάκιση γονέων και διαζύγιο. Όσο περισσότερες εμπειρίες έχει ένα παιδί, τόσο πιο πιθανό είναι να βιώσει κατάθλιψη, άγχος και κατάχρηση ουσιών.
Ωστόσο, οι δυσμενείς εμπειρίες της παιδικής ηλικίας δεν λένε όλη την ιστορία. Η αρχική λίστα δεν περιλαμβάνει τις επιπτώσεις του πολέμου ή της τρομοκρατίας, αν και εκτιμάται ότι το 2023, ένα στα έξι παιδιά στον κόσμο (468 εκατομμύρια παιδιά) θα ζει σε ζώνες ενεργών συγκρούσεων. Αυτός είναι ο διπλάσιος αριθμός παιδιών που επλήγησαν από τον πόλεμο στα μέσα της δεκαετίας του 1990.
Περισσότερα από τα μισά παιδιά της Ουκρανίας εκτοπίστηκαν τον πρώτο μήνα του πολέμου με τη Ρωσία μετά από μια πλήρους κλίμακας εισβολή το 2022, σύμφωνα με τη UNICEF. Την ίδια ώρα, περισσότερα από 500 παιδιά σκοτώθηκαν και περισσότερα από 1.100 τραυματίστηκαν ως αποτέλεσμα των βομβαρδισμών.
Στη Λωρίδα της Γάζας, την οποία ο εκπρόσωπος της UNICEF Τζέιμς Έλντερ χαρακτήρισε «το πιο επικίνδυνο μέρος στον κόσμο για να είσαι παιδί», περίπου 850.000 παιδιά αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και έχασαν τα σπίτια τους. Υπολογίζεται ότι περισσότερα από 11.000 παιδιά στη Λωρίδα της Γάζας σκοτώθηκαν από τους Ισραηλινούς.
Σύμφωνα με αξιωματούχους υγείας στον παλαιστινιακό θύλακα, από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος τον Οκτώβριο του 2023, αυτός ο αριθμός δεν περιλαμβάνει όσους έχουν παγιδευτεί κάτω από ερείπια ή θανάτους που σχετίζονται με άλλες αιτίες που προκλήθηκαν από τον πόλεμο, όπως η πείνα ή η έλλειψη υπηρεσιών υγιεινής, ανέφερε η ΜΚΟ. Ευρωμεσογειακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Στο Ισραήλ, έως και 40 από τους 253 ομήρους και περίπου 30 από αυτούς που σκοτώθηκαν από τη Χαμάς ήταν παιδιά και περίπου 126.000 Ισραηλινοί, συμπεριλαμβανομένων χιλιάδων παιδιών, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στο Σουδάν, περίπου 4 εκατομμύρια παιδιά έχουν εκτοπιστεί λόγω του πολέμου που ξέσπασε στη χώρα πέρυσι, με «ανησυχητικό αριθμό παιδιών που σκοτώθηκαν, βιάστηκαν ή στρατολογήθηκαν» και περισσότερα από 700.000 πιθανώς να υποφέρουν από σοβαρό υποσιτισμό, σύμφωνα με τη UNICEF. UNICEF.
Όλα αυτά τα παιδιά συχνά βιώνουν πολλαπλά τραυματικά συμβάντα ταυτόχρονα και διατρέχουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο διαταραχών ψυχικής υγείας: μετατραυματικό στρες, κατάθλιψη και άγχος. Η μακροχρόνια σωματική τους υγεία τείνει επίσης να επιδεινώνεται.
Για παράδειγμα, μια μελέτη Γερμανών παιδιών που τραυματίστηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου διαπίστωσε ότι ως ενήλικες είχαν διπλάσιες πιθανότητες να αναπτύξουν συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, τρεισήμισι φορές περισσότερες πιθανότητες να πάθουν εγκεφαλικό και πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρδιακή ανεπάρκεια. ογκολογία, γράφει CNN Greece.
Η Teresa Betancourt, διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος για τα Παιδιά και τις Αντιξοότητες στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και μακροχρόνια ερευνήτρια για τον αντίκτυπο των ένοπλων συγκρούσεων στα παιδιά, λέει:
«Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο ότι – δεδομένου ότι η έκθεση σε τραύμα και βία προκαλεί ισχυρές φυσιολογικές αντιδράσεις – η επαναλαμβανόμενη έκθεση μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές στη φυσιολογία του στρες και στα συστήματα αυτορρύθμισης. Ιδιαίτερα σε καταστάσεις όπου οι φροντιστές δεν είναι σε θέση να παρέχουν υποστήριξη και προστασία, τα αποτελέσματα του τραύματος μπορεί να εκδηλωθούν ως μειωμένες αποκρίσεις κορτιζόλης και αλλαγές στις φλεγμονώδεις διεργασίες».
Οι υψηλότεροι κίνδυνοι σχετίζονται με τον τρόπο με τον οποίο τα τραυματικά γεγονότα μπορούν να επανασυνδέσουν το αναπτυσσόμενο νευρικό σύστημα ενός παιδιού. Όταν τα παιδιά μεγαλώνουν σε βίαια περιβάλλοντα όπως ο πόλεμος, οι συναισθηματικές αντιδράσεις και ο φόβος τους συχνά μετατοπίζονται σε υψηλό επίπεδο επαγρύπνησης προκειμένου να επιβιώσουν. Ακόμη και όταν η απειλή έχει εξαφανιστεί, παραμένουν σε εγρήγορση και αντιδρούν έντονα σε οποιοδήποτε εξωτερικό σημάδι σαν να ήταν απειλή.
Ο βασικός παράγοντας, λένε οι ειδικοί, δεν είναι μόνο η παρουσία ενός τραυματικού γεγονότος, αλλά και η σοβαρότητά του, πόσο καιρό επιμένει και πώς αλληλεπιδρά με άλλα τραύματα. Ο Jörg Fegert, διευθυντής της κλινικής για την ψυχιατρική παιδιών και εφήβων στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ulm στη Γερμανία, λέει:
«Το τραύμα είναι κλινική κατηγορία. Αυτή είναι μια ειδική ψυχική αντίδραση σε ένα δυνητικά απειλητικό για τη ζωή συμβάν».
Σε καταστάσεις περίπλοκου τραύματος, δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε από τα παιδιά να δείξουν «ανθεκτικότητα» με την έννοια που καταλαβαίνει το ευρύ κοινό – επιστρέφοντας όπως ήταν πριν, προειδοποιούν οι ειδικοί. Η Melissa Brymer, διευθύντρια του προγράμματος τρομοκρατίας και καταστροφών στο National Childhood Traumatic Stress Network στις Ηνωμένες Πολιτείες, υποστηρίζει τις κοινότητες μετά από κρίσεις όπως πυροβολισμοί στα σχολεία ή φυσικές καταστροφές. Αυτή λέει:
«Υπάρχει τραύμα, αλλά υπάρχει και θλίψη. Η ουσία της ανθεκτικότητας είναι ότι «αναπηδάτε πίσω». Αλλά δεν θα συνέλθεις, ας πούμε, από τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Του δίνεις νόημα, τιμάς αυτό που σήμαινε αυτό το άτομο για σένα, μαθαίνεις να προσαρμόζεσαι σε έναν τρόπο ζωής χωρίς αυτό το άτομο».
Ομοίως, σε κρίσεις που περιλαμβάνουν τόσες πολλές τραυματικές εμπειρίες ταυτόχρονα, όπως ο πόλεμος, δεν είναι ρεαλιστικό να πιστεύουμε ότι η ζωή μπορεί να επιστρέψει στο «φυσιολογικό», λένε οι ειδικοί:
«Όταν μιλάμε για τις επιπτώσεις του πολέμου στα παιδιά, σίγουρα μιλάμε για απειλές για τη ζωή, την επιβίωση και το τραύμα. Μιλάμε όμως και για καταστροφή του κοινωνικού ιστού της καθημερινότητας. Τα παιδιά μπορεί να χάσουν τους φροντιστές, να σταματήσουν να πηγαίνουν στο σχολείο ή να χάσουν το σπίτι τους. Δεν είναι μόνο ότι αυτά τα πολύπλοκα τραύματα τους θέτουν σε υψηλότερο κίνδυνο για φτωχότερα αναπτυξιακά αποτελέσματα, αλλά πρέπει να σκεφτούμε τι σημαίνει αυτό για την ταυτότητα και τη δημιουργία νοήματος».
Η ιδέα ότι αυτές οι κρίσεις δημιουργούν ένα είδος «χαμένης γενιάς» είναι λανθασμένη και μάλιστα προσβλητική, λένε οι ειδικοί. Ταυτόχρονα, για να υποστηρίξουμε τα παιδιά που βιώνουν τραύματα, δεν αρκεί να βασιζόμαστε απλώς στην ιδέα ότι «τα παιδιά είναι ανθεκτικά» και θα «το καταλάβουν» μόνα τους.
Λένε ότι η διεθνής κοινότητα πρέπει να επικεντρωθεί όχι μόνο σε άμεσες ανθρωπιστικές ανάγκες όπως τροφή και στέγη, αλλά και σε μακροπρόθεσμες ανάγκες παροχής κοινοτικής και οικογενειακής υποστήριξης, κοινωνικών υπηρεσιών και μόνιμων υποδομών όπως σταθερές συνθήκες διαβίωσης και υγειονομική περίθαλψη. Φροντίδα. Ο Brymer λέει: «Τα παιδιά είναι απολύτως ανθεκτικά. Αλλά πρέπει να τους δώσουμε την υποστήριξη που χρειάζονται για να παραμείνουν ανθεκτικοί».
More Stories
Πρωτομαγιάτικες απεργίες σε όλη την Ελλάδα, το ωράριο λειτουργίας των αστικών συγκοινωνιών περιορισμένο στο μέγιστο
Σε ποιον αρέσουν οι διακοπές περιπέτειας;
Ταυτοποίηση Ουκρανών συνταξιούχων-2024: 4 τρόποι για να αποφύγετε να μείνετε χωρίς χρήματα