Πρόσφατες μελέτες βιολόγων και βοτανολόγων υπογραμμίζουν την ανάγκη λήψης προστατευτικών μέτρων για την άγρια ζωή της Ελλάδας καθώς η βιοποικιλότητα της χώρας απειλείται.
Όχι ότι είναι μυστικό, αλλά η Ελλάδα είναι πράγματι ένας παράδεισος βιοποικιλότητας και χάρη στις συστηματικές προσπάθειες μεμονωμένων επιστημόνων και επιστημονικών οργανώσεων, αυτός ο παράδεισος συνεχίζει να φέρνει νέες εκπλήξεις.
Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν συνεχώς νέα ενδημικά είδη και δεδομένα για τη χλωρίδα και την πανίδα μιας χώρας, προσθέτοντας συνεχώς νέα κομμάτια στο γιγάντιο παζλ των οικολογικών αλληλεπιδράσεων που γνωρίζουμε ότι είναι μια φυσική διαδικασία.
Τα αποτελέσματα τριών τέτοιων ερευνητικών προγραμμάτων παρουσιάστηκαν πρόσφατα στην Επιτροπή Προστασίας του Περιβάλλοντος της Βουλής.
Η πρώτη αφορά μια 40χρονη μελέτη επικονιαστών, σκληρά εργαζόμενων εργαζομένων τόσο σημαντικών για τις φυσικές διεργασίες. Ως αποτέλεσμα, ανακαλύφθηκε ότι περισσότερα από 1200 είδη άγριων μελισσών ζουν στην Ελλάδα: μόνο στο νησί της Λέσβου, στο ανατολικό τμήμα του Αιγαίου, υπάρχουν περισσότερα από αυτά σε όλη τη Γερμανία.
Το δεύτερο είναι το πρόγραμμα LIFE, το οποίο ξεκίνησε το 2014 και στοχεύει στη μελέτη 10 ειδών νυχτερίδων και άλλων κατοίκων των σπηλαίων. Τα ευρήματά του είναι επίσης εντυπωσιακά, καθώς οι ερευνητές ανακάλυψαν νέους πληθυσμούς νυχτερίδων για τους οποίους δεν γνώριζαν τίποτα πριν, καθώς και τονίζοντας τη σημαντική συμβολή στη βιοποικιλότητα μικρών σπηλαίων που μπορεί να φιλοξενούν σπάνια ενδημικά είδη.
Το θέμα του τρίτου έργου είναι ένα καινοτόμο πρόγραμμα που αφορά την επανεισαγωγή κάστορες, που εξαφανίστηκαν από την Ελλάδα τουλάχιστον πριν από έναν αιώνα, ως μέσο ενίσχυσης των οικοσυστημάτων.
Η αξιοσημείωτη πρόοδος που παρουσιάζουν αυτά τα τρία έργα στον τομέα της προστασίας της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα επισκιάζεται, ωστόσο, από μια άλλη περίπτωση τυπικών καθυστερήσεων.
Παρά το γεγονός ότι η χώρα κατάφερε να λάβει έγκριση για ένα έργο 100 εκατομμυρίων ευρώ στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Μελέτη και την Προστασία της Βιοποικιλότητας και η προθεσμία που απαιτεί το ταμείο είναι αυστηρή, το Υπουργείο Περιβάλλοντος έχει ήδη σπαταλήσει οκτώ μήνες . Η προετοιμασία του έργου επιβεβαιώνει τη γενικότερη έλλειψη ενδιαφέροντος για θέματα που σχετίζονται με το φυσικό περιβάλλον.
Υπέροχος κόσμος άγριων μελισσών
Ερευνητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου κατέγραψαν πάνω από 1.200 είδη άγριων μελισσών στην Ελλάδα – αριθμός συγκλονιστικός σε σύγκριση με ένα μόνο είδος που χρησιμοποιείται στη μελισσοκομία. Και όσο περισσότερα μαθαίνουν για τους επικονιαστές και τη σχέση τους με τα φυτά, τόσο περισσότερο φως ρίχνουν στον συναρπαστικό κόσμο των πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων και την ανεκτίμητη συμβολή τους στο οικοσύστημα στη διατήρηση της φύσης.
Η Θεοδώρα Πετανίδου, καθηγήτρια οικολογίας και οικολογίας στο πανεπιστήμιο, εργάζεται στον τομέα αυτό εδώ και 40 χρόνια και τα τελευταία 20 χρόνια είναι συντονίστρια του εργαστηρίου βιογεωγραφίας και οικολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. «Προσπαθούμε να κατανοήσουμε όχι τόσο τη βιολογία των επικονιαστών όσο την οικολογία τους. Η σχέση τους με τα ανθοφόρα φυτά. Ποιοι πηγαίνουν με τι, πόσο εξαρτημένοι από το κλίμα, ποια είναι η βιογεωγραφία τους, ποιες απειλές αντιμετωπίζουν», εξηγεί.
Η πολυετής έρευνα της Πετανίδου και του εργαστηρίου είχε ως αποτέλεσμα την καταγραφή 1.200 ειδών άγριων μελισσών στην Ελλάδα, πολύ περισσότερα από ό,τι σε πολύ μεγαλύτερες μεσογειακές χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία. Μόνο στο νησί της Λέσβου στο ανατολικό Αιγαίο βρήκαν 650 είδη, ενώ στη Γερμανία 600.
«Μεταξύ άλλων, μελετήσαμε τις επιπτώσεις της βόσκησης και των δασικών πυρκαγιών. Και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η βόσκηση και η φωτιά μέτριας έντασης αποφέρουν τα μεγαλύτερα οφέλη στη βιοποικιλότητα. Μελετήσαμε επίσης τις επιπτώσεις της μελισσοκομίας στα οικοσυστήματα του Αιγαίου και ειδικότερα των Κυκλάδων και διαπιστώσαμε ότι η υπερβολική μελισσοκομία είναι επιβλαβής για τις άγριες μέλισσες. Επειδή οι άγριες μέλισσες κάνουν τα πάντα μόνες τους: δεν έχουν προκατασκευασμένες κυψέλες και αποικίες με προκαθορισμένους ρόλους, έτσι οι κανονικές μέλισσες τείνουν να κυριαρχούν στο χωράφι», εξηγεί η Πετανίδου.
Ένα από τα προβλήματα που έχει προσελκύσει μεγάλη προσοχή των επιστημόνων τα τελευταία χρόνια είναι η κλιματική αλλαγή. «Οι μέλισσες αγαπούν τη ζεστασιά, επομένως η αύξηση της θερμοκρασίας δεν τις επηρεάζει αρνητικά. Αλλά η άνοδος της θερμοκρασίας επηρεάζει τα φυτά που παράγουν λιγότερο νέκταρ και ανθίζουν νωρίτερα, πράγμα που σημαίνει ότι θα επηρεάσει τον χρόνο αλληλεπίδρασης με τα έντομα», λέει η Πετανίδου. «Τα δεδομένα μας δείχνουν ότι μέχρι το 2080, το 60% των μελισσών του Αιγαίου θα έχει εξαφανιστεί», προειδοποιεί.
Επιστροφή του κάστορα, έναν αιώνα μετά;
Αυτός ο γεμιστός κάστορας, που εκτίθεται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, κατασκευάστηκε από Γάλλους επιστήμονες στο Μεσολόγγι στα τέλη του 19ου αιώνα.
Η επανεισαγωγή οποιουδήποτε είδους πίσω στην περιοχή από την οποία έχει εξαφανιστεί είναι πάντα ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο που απαιτεί σχεδιασμό, προσεκτική μελέτη και προσοχή. Μια τέτοια προσπάθεια είναι η προσπάθεια επαναφοράς του κάστορα, ενός είδους τρωκτικού που δεν έχει δει στην Ελλάδα εδώ και περίπου έναν αιώνα.
Γνωρίζουμε ότι κάστορες υπήρχαν πράγματι στην Ελλάδα, και όχι μόνο από γραπτές μαρτυρίες. Αλλά και χάρη σε ένα λούτρινο ζώο που έφτιαξαν Γάλλοι επιστήμονες στα τέλη του 19ου αιώνα στο Μεσολόγγι της δυτικής Ελλάδας και το οποίο σήμερα βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
«Η αποκατάσταση ειδών και εξαντλημένων οικοσυστημάτων είναι πολύ ψηλά στην ατζέντα της Ευρώπης τα τελευταία χρόνια, καθώς οι παραδοσιακές μέθοδοι προστασίας δεν επαρκούν πάντα», εξηγεί ο Θεόδωρος Κομινός, από το Εργαστήριο Ζωολογίας και τη Βιολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. .
«Έτσι, βάσει αυτής της συνομιλίας, προτείναμε να μελετηθεί η αποκατάσταση του κάστορα σύμφωνα με τις συστάσεις της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) και με χρηματοδότηση από το Beaver Trust UK. Αυτή είναι μια από τις πρώτες προσπάθειες επανεισαγωγής ενός εξαφανισμένου είδους στην Ελλάδα. Η μελέτη, που θα ολοκληρωθεί έως το τέλος του έτους, καλύπτει τρεις περιοχές: τις εκβολές του ποταμού Αλυάκμονα, την οροσειρά της Ροδόπης και τα υψίπεδα του Έβρου. Ανυπομονούμε να έρθουν ειδικοί από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Νορβηγία και τη Γερμανία, οι οποίοι θα μας βοηθήσουν να αποφασίσουμε ποια τοποθεσία θα είναι η καταλληλότερη. Συζητάμε επίσης τη δημιουργία ενός ειδικού χώρου στην Καστοριά όπου θα κρατούνται σε αιχμαλωσία δύο ή τρεις κάστορες για την εκπαίδευση των ντόπιων αλλά και του γενικού πληθυσμού», λέει.
Αρκετός αριθμός κάστορων θα αιχμαλωτιστεί στη Γερμανία και θα μεταφερθεί στην Ελλάδα, όπου αναμένεται να μπορέσουν να εξελιχθούν σε τοπικό πληθυσμό. «Η επανεισαγωγή του κάστορα θα είναι ευεργετική γιατί δημιουργεί ένα περιβάλλον που φιλοξενεί πολλά διαφορετικά είδη ψαριών, αμφιβίων και ασπόνδυλων. Πιστεύουμε ότι περισσότερα από 150 είδη ζώων θα επωφεληθούν από την παρουσία του εδώ στην Ελλάδα», εξηγεί ο Κομινός, που συντονίζει το πρόγραμμα με την Αντωνία Γαλανάκη, επίσης από το Εργαστήριο Ζωολογίας, υπό την επιστημονική επίβλεψη του καθηγητή Ζωολογίας Διονυσίου Γιουλάτου.
Άπιαστοι κάτοικοι των σπηλαίων μας
Οι γνώσεις μας για τη βιοποικιλότητα των ελληνικών σπηλαίων μέχρι πριν από λίγα χρόνια περιορίζονταν σε δύο ή τρία σπήλαια. Ωστόσο, χάρη στο πρόγραμμα LIFE Grecabat, έχουμε τώρα πληροφορίες για περισσότερες από 203 σπηλιές και 144 κελιά (όπως ονομάζονται μικρές σπηλιές), καθώς και εκτιμήσεις για χιλιάδες φυτά και ζώα, μερικά από τα οποία έχουν ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά.
«Από τα 301 καταγεγραμμένα είδη ασπόνδυλων, τα 260 ζουν αποκλειστικά σε ένα ζευγάρι παρακείμενων σπηλαίων. Έχουμε σπήλαια που έχουν ένα, δύο ή ακόμη και οκτώ ενδημικά είδη, που σημαίνει ότι μπορούν να βρεθούν μόνο σε αυτές τις ακριβείς τοποθεσίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι δύο μικρές σπηλιές στο όρος Προφήτης Ηλίας στη Σαντορίνη, όπου βρήκαμε πέντε ενδημικά είδη», εξηγεί ο Καλούστ Παραγαμιάν, Διευθύνων Σύμβουλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Σπηλαιολογικών Ερευνών και μέλος του προγράμματος LIFE. «Κατά τη διάρκεια των δοκιμαστικών μας αποστολών, βρήκαμε επίσης μερικές από τις μεγαλύτερες αποικίες νυχτερίδων στην Ευρώπη για τις οποίες δεν γνωρίζαμε επειδή δεν μελετήθηκαν συστηματικά», προσθέτει.
Πολλές καινοτομίες έγιναν στο περίγραμμα του προγράμματος για την Ελλάδα. «Οι σπηλαιολόγοι είναι εξοπλισμένοι με μικρόφωνα υπερήχων για να καταγράφουν τις κλήσεις των νυχτερίδων, τα οποία στη συνέχεια αναλύονται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. Δημιουργήσαμε -με ελάχιστους πόρους- 36 καταγραφικούς σταθμούς που παρακολουθούν την ποιότητα του αέρα μέσα στα σπήλαια. Αυτό θα μας επιτρέψει να υπολογίσουμε πόσος χρόνος θα χρειαστεί για να επανέλθουν στο φυσιολογικό οι συνθήκες σε σπήλαια που φιλοξενούν μέλη του κοινού, ώστε να μπορέσουμε να καθορίσουμε τον κατάλληλο αριθμό επισκεπτών. Θα εγκαταστήσουμε επίσης συστήματα κάμερας σε τρία σπήλαια, το πιο προηγμένο από τα οποία θα είναι στις Λίμνες Καλαβρύτων», λέει για την τοποθεσία γνωστή ως Σπήλαιο των Λιμνών στην Αχαΐα στην Πελοπόννησο.
Πολλά ερωτήματα προκύπτουν λόγω της ανάγκης διατήρησης της βιοποικιλότητας των σπηλαίων της χώρας, τονίζει ο ειδικός. «Τώρα υπάρχουν 33 σπήλαια στην Ελλάδα που δέχονται αμειβόμενους επισκέπτες. Με εξαίρεση τα σπήλαια, τα οποία διαχειρίζεται το Υπουργείο Πολιτισμού, δεν γνωρίζουμε τίποτα για το πόσα άτομα προσλαμβάνουν, πόσα κερδίζουν και πού καταλήγουν. Η θεσμική προστασία των σπηλαίων είναι ένα σοβαρό πρόβλημα και βοηθάμε το Υπουργείο Προστασίας Περιβάλλοντος να το λύσει», λέει ο Paragamyan.
Στο πρόγραμμα LIFE Grecabat, εκτός από το Ελληνικό Ινστιτούτο Σπηλαιολογικών Ερευνών, συμμετέχουν και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, η εταιρεία διαχείρισης οικοσυστημάτων ΑΤΕΠΕ, το Green Foundation και το Υπουργείο Περιβάλλοντος.
Το Lindbergia beroni είναι ένα ενδημικό είδος μαλακίου που βρίσκεται στο Σπήλαιο Ζωοδόχου Πηγής στη Σαντορίνη. [Калуст Парагамян]
Εκατό εκατομμύρια ευρώ που διατέθηκαν στο πρόγραμμα Recovery and Resilience Facility βρίσκονται σε κίνδυνο
Ενώ οι προσπάθειες μελέτης και προστασίας της βιοποικιλότητας της Ελλάδας έχουν γίνει πολύ πιο συστηματικές τα τελευταία χρόνια, οι ερευνητικοί φορείς και τα πανεπιστήμια εξακολουθούν να έχουν μεγάλη δυσκολία να βρουν τους πόρους που χρειάζονται για τη χρηματοδότησή τους. Ως εκ τούτου, η είδηση ότι η Ελλάδα μπόρεσε να λάβει 100 εκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας που υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση για αυτόν τον συγκεκριμένο σκοπό ήταν πολύ ευπρόσδεκτη. Ωστόσο, αυτή η χρηματοδότηση φαίνεται να κινδυνεύει τώρα επειδή το Υπουργείο Περιβάλλοντος έχει σπαταλήσει τους τελευταίους οκτώ μήνες και δεν έχει καν ξεκινήσει τη διαδικασία ανάληψης πρωτοβουλιών που θα μπορούσαν να ωφεληθούν.
Τον Νοέμβριο του 2020, το υπουργείο ανέθεσε στην Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (NECCA) να προετοιμάσει μια πρόταση. Αυτό έγινε εντός του χρονοδιαγράμματος που υποβλήθηκε τον Μάιο του 2021 και εγκρίθηκε ΕΕ σε ένα μήνα. Η προσφορά των 100 εκατομμυρίων ευρώ αφορά τέσσερις πρωτοβουλίες:
- δημιουργία δικτύου μονοπατιών και μονοπατιών πεζοπορίας στις περιοχές που προστατεύονται από το πρόγραμμα Natura 2000 (30 εκατ. ευρώ).
- δημιουργία εθνικού συστήματος συνεχούς παρακολούθησης ειδών και τύπων οικοτόπων στην περιοχή Natura 2000 (36 εκατομμύρια ευρώ).
- ανανέωση και εκσυγχρονισμός των σχετικών υποδομών και αποκατάσταση σημαντικών αναβαθμών (28 εκατ. ευρώ).
- ψηφιοποίηση συλλογών και αρχείων φυσικής ιστορίας και δημιουργία εταιρικής ταυτότητας για προϊόντα και υπηρεσίες που σχετίζονται με την ελληνική φύση, «Nature of Greece» (€6 εκατ.).
Πράγματι, ο Επίτροπος Περιβάλλοντος Virginijus Sinkevičius χαιρέτισε την εθνική πρόταση για τη βιοποικιλότητα που παρουσιάστηκε στο Ίδρυμα Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας κατά τη διάρκεια ομιλίας στο κοινοβούλιο στην Αθήνα τον περασμένο Νοέμβριο. Γεγονός είναι ότι από την έγκριση της πρότασης τον Ιούνιο του 2021, το Υπουργείο Περιβάλλοντος δεν έχει κάνει τίποτα για την προώθησή της, γεγονός που έθεσε την πρόταση σε κίνδυνο αποκλεισμού από το πρόγραμμα λόγω μη τήρησης των προθεσμιών.
Θα ήταν σοβαρή απώλεια για τη χώρα να σημειώσει πραγματική πρόοδο σε πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν να συμβάλουν ουσιαστικά στην προστασία και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, όπως συνιστάται από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και τη Στρατηγική της για τη Βιοποικιλότητα 2030.
More Stories
Δ. Σαριγιάννης: «Περιμένουμε αφρικανική σκόνη στα μέσα Μαΐου»
Σκόνη από τη Σαχάρα: πρώτα αποτελέσματα ανάλυσης χημικών συστατικών
Βροχή μετεωριτών Λυρίδων, κάντε μια ευχή σε πεφταστέρι