Χειρόγραφα που κλάπηκαν από ελληνικό μοναστήρι ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια ανακαίνισης γραφείων στο Μανχάταν

Το 2008, η γκαλερί δημοπρασιών Swann στο Μανχάταν πούλησε τρία ελληνόγλωσσα χειρόγραφα του 16ου και 17ου αιώνα σε έναν έμπορο αρχαιοτήτων, ο οποίος τα επέστρεψε δύο χρόνια αργότερα αφού κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μπορεί να είχαν κλαπεί.

Ο έμπορος αποζημιώθηκε, αλλά ο οίκος δημοπρασιών, σύμφωνα με τους υπαλλήλους του, δεν μπορούσε να επικοινωνήσει με το άτομο που έδωσε αυτά τα αντικείμενα προς πώληση. Έτσι ξάπλωσαν στο ράφι για περισσότερα από δέκα χρόνια, χαμένοι στη φασαρία των καθημερινών υποθέσεων.

Ωστόσο, πριν από τρεις μήνες, τα χειρόγραφα εμφανίστηκαν όταν ο CFO του Swann επιθεωρούσε το γραφείο του πριν από την ανακαίνιση. Εκεί, σε ένα ράφι σε μια ξεχασμένη πλαστική σακούλα, υπήρχαν χειρόγραφα που πιστεύεται ότι είχαν κλαπεί από ένα ελληνικό μοναστήρι στο απόγειο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

H Μονή Εικοσιφοινίσσης (Iconoclast Monastery)

Πιστεύεται ότι χάθηκαν το 1917 όταν Βούλγαροι στρατιώτες έκλεψαν σχεδόν 900 αντικείμενα από το σταυροπηγιακό μοναστήρι. Παναγία Εικοσιφονήσσαςπου συχνά αποκαλείται Κοσινίτσα, στη βόρεια Ελλάδα.

Τα χειρόγραφα θα σταλούν πίσω στο μοναστήρι και η επιστροφή τους θα γιορταστεί την Παρασκευή σε τελετή επαναπατρισμού στο Κάτω Μανχάταν. Μετά από τελετή που διοργάνωσε η Ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αμερικής, ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος σχεδιάζει να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη για να παραδώσει τα χειρόγραφα στον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, επικεφαλής της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Από εκεί τα είδη θα επιστρέψουν στην Κοσινίτσα.

«Είναι ευλογία για τη μοναστική αδελφότητα της Μονής της Θεοτόκου Εικοσιφοίνισσας να βλέπουν σταδιακά να τους επιστρέφονται τα περιεχόμενα της πρώην βιβλιοθήκης τους», ανέφερε σε ανακοίνωσή του ο Αρχιεπίσκοπος Ελπιδοφόρος. Είπε ότι η εκκλησία ελπίζει ότι άλλοι οργανισμοί που έχουν χειρόγραφα κλεμμένα από το μοναστήρι θα τα επιστρέψουν επίσης.

Η έκταση της συστηματικής λεηλασίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τις ναζιστικές δυνάμεις τείνει να επισκιάσει το γεγονός ότι έργα τέχνης λεηλατήθηκαν τακτικά και κατά τη διάρκεια άλλων συγκρούσεων. Οι Ρωμαίοι στρατηγοί Μέγας Αλέξανδρος και Ναπολέων Βοναπάρτης είναι γνωστό ότι κλέβουν τέχνη κατά τη διάρκεια στρατιωτικών εκστρατειών, λέει η Leila Amineddoleh, δικηγόρος που ειδικεύεται στις τέχνες και το δίκαιο της πολιτιστικής κληρονομιάς και ενεργεί ως σύμβουλος δικηγόρων που ζητούν την επιστροφή των εγγράφων.

Και ενώ κάποιες λεηλασίες πραγματοποιούνται με οργανωμένο τρόπο στο όνομα της αυτοκρατορίας και των φιλοδοξιών της, ο Amineddoleh λέει ότι η αναταραχή του πολέμου χρησιμεύει επίσης ως μέτωπο για κλοπή από μαχητές που ενεργούν μόνοι τους και όχι υπό διαταγές.

«Μερικές φορές η λεηλασία συμβαίνει από έθνος σε έθνος», λέει. «Μερικές φορές τα άτομα το κάνουν, διαπράττοντας καλοπροαίρετα εγκλήματα».

Η λεηλασία της Κοσινίτσας φαίνεται να εντάσσεται στη δεύτερη κατηγορία. Το μοναστήρι ιδρύθηκε γύρω στον πέμπτο αιώνα και μέχρι τον 18ο αιώνα λέγεται ότι έχει μια συλλογή περίπου 1.300 τόμων, έγραψε ένας αξιωματούχος της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας σε επιστολή του το 2015. Πρόσθεσε ότι το 1917 το μοναστήρι δέχτηκε επίθεση από «επιδρομείς Βούλγαρους παρτιζάνους» που λεηλάτησαν την πολυτιμότερη βιβλιοθήκη.

Τέσσερις μέρες μετά την επίθεση, μια επιστολή ενός τοπικού αξιωματούχου προς την ελληνική αντιπροσωπεία για τις εξωτερικές υποθέσεις στη Σόφια ανέφερε ότι περίπου 60 ληστές είχαν μπει στο μοναστήρι, επιτέθηκαν στους ανθρώπους και χρησιμοποίησαν 24 μουλάρια για να φέρουν λάφυρα.

Αφού τα κιτρινισμένα χειρόγραφα ανακαλύφθηκαν εκ νέου σε μια δημοπρασία Swann, προσγειώθηκαν στο γραφείο του Devon Eastland, Sr. ειδικός στα πρώιμα έντυπα βιβλία στον οίκο δημοπρασιών.

Ένα από αυτά, με τίτλο «Ο Μνημονικός Κατάλογος της Παναγίας και Πατριαρχικής Μονής της Υπεραγίας Θεοτόκου και Παναγίας στην Κοσινίτσα», περιέχει κατάλογο πρώην μοναχών της μονής και ατόμων που έκαναν δωρεές στη μονή – ονόματα που ο ιερέας συμπεριέλαβε σε ειδική προσευχή μετά τη λειτουργία. Ένα άλλο έγγραφο περιείχε τις υπογραφές των αξιωματούχων της μονής.

«Ήθελα να μάθω πού πρέπει να πάνε τα χειρόγραφα», είπε ο Eastland σε μια τηλεφωνική συνέντευξη. «Αν τα έκλεψαν, τότε θα πρέπει να επιστραφούν σε αυτούς από τους οποίους τα έκλεψαν».

Σύμφωνα με τον Eastland, το έργο του έγινε ευκολότερο από ερευνητικές σημειώσεις που έστειλε ένας έμπορος αρχαιοτήτων, ο οποίος έλεγε ότι οι επιγραφές μέσα στα χειρόγραφα δείχνουν ότι η πηγή τους είναι Κοσινίτσα. Αφού διάβασε αυτές τις σημειώσεις, ο Eastland έγραψε στον Γιώργο Τσογκαράκη, Γενικό Σύμβουλο της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής, λέγοντάς του για τα χειρόγραφα.

Ο Τσουγκαράκης, στο ιδιωτικό ιατρείο, μήνυσε το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον για λογαριασμό της μονής το 2018, ισχυριζόμενος ότι το οι συλλογές του εκπαιδευτικού ιδρύματος ήταν χειρόγραφα κλεμμένα από την Κοσινίτσα. Το πανεπιστήμιο, με τη σειρά του, ισχυρίζεται ότι η μελέτη της προέλευσης των χειρογράφων έδειξε ότι «δεν είχαν κλαπεί». Η δίκη είναι σε εξέλιξη.

Το περγαμηνό ευαγγέλιο, που κλάπηκε από το μοναστήρι της Εικοσιφοίνησης, είναι ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα ελληνικά χειρόγραφα ευαγγέλια στον κόσμο. Μικρογραφία, περιλαμβάνει λιθογραφίες των Ευαγγελιστών και είναι γραμμένο σε δύο στήλες των 27 γραμμών η καθεμία.

Τα τελευταία χρόνια, το Μουσείο της Βίβλου στην Ουάσιγκτον και η Λουθηρανική Θεολογική Σχολή στο Σικάγο Επέστρεψαν αντικείμενα που μπορούν να αποδοθούν σε εκείνα που είχαν κλαπεί το 1917 από την Κοσινίτσα. Η Βιβλιοθήκη και Μουσείο Morgan στη Νέα Υόρκη δήλωσε το 2021 ότι είχε συμφωνήσει να δανείσει ένα από τα βιβλία του 12ου αιώνα στο μοναστήρι.

Ο Βούλγαρος στρατιώτης Βλαντιμίρ Σις, που έκλεψε και πούλησε το Ευαγγέλιο.

Source link