Στις 5 Δεκεμβρίου 1994, σε μια συνάντηση των αρχηγών των χωρών του ΟΑΣΕ, η Ουκρανία, η Ρωσική Ομοσπονδία, οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία υπέγραψαν το Μνημόνιο της Βουδαπέστης. Ποιο είναι το τίμημα των υποσχέσεων της Ρωσίας και της Δύσης;
Μέχρι τη στιγμή της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, περίπου το 1/3 του σοβιετικού πυρηνικού οπλοστασίου βρισκόταν στο έδαφος της Ουκρανίας: διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι και στρατηγικά βομβαρδιστικά. Ωστόσο, δεν είχε τον πλήρη έλεγχο αυτών των όπλων – τα κλειδιά εκτόξευσης παρέμειναν στη Ρωσική Ομοσπονδία.
Στις 5 Δεκεμβρίου 1994, η Ουκρανία, η Ρωσία, οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία υπέγραψαν το Μνημόνιο της Βουδαπέστης. Η Ουκρανία εγκατέλειψε την πυρηνική ενέργεια με αντάλλαγμα εγγυήσεις ασφαλείας. Τι έγινε τελικά; Η Ρωσική Ομοσπονδία παραβίασε τις συμφωνίες, απειλώντας τώρα την Ουκρανία και τον κόσμο με πυρηνική επίθεση. Τι υποσχέθηκαν στην Ουκρανία και τι πραγματικά συνέβη.
Η διεθνής κοινότητα, ιδιαίτερα οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία, προσπάθησαν να πείσουν την Ουκρανία να εγκαταλείψει το πυρηνικό της καθεστώς. Η πειθώ παρουσιάστηκε με ένα εύλογο πρόσχημα: «να μειωθεί η απειλή της διάδοσης των πυρηνικών όπλων».
Ο Leonid Kravchuk, ο πρώτος πρόεδρος της Ουκρανίας, υπενθύμισε ότι εκείνη την εποχή η χώρα δεν είχε τους πόρους για να διατηρήσει ένα πυρηνικό οπλοστάσιο. Άλλωστε, αυτό απαιτούσε δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια και έπρεπε να κατασκευαστούν οι υποδομές. Σε αντάλλαγμα για τη συμφωνία της Ουκρανίας να εγκαταλείψει τα πυρηνικά όπλα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και η Μεγάλη Βρετανία υποσχέθηκαν:
- Σεβαστείτε την ανεξαρτησία και την κυριαρχία και τα υπάρχοντα σύνορα της Ουκρανίας.
- Μην χρησιμοποιείτε όπλα κατά της Ουκρανίας, παρά μόνο για αυτοάμυνα.
- Αποφύγετε να ασκήσετε οικονομική πίεση στην Ουκρανία για να αποκτήσει πλεονέκτημα.
- Ζητήστε άμεση δράση από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για να βοηθήσει την Ουκρανία εάν γίνει θύμα επιθετικότητας ή στόχος απειλής επίθεσης με χρήση πυρηνικών όπλων.
- Να μην χρησιμοποιεί πυρηνικά όπλα εναντίον οποιουδήποτε κράτους μέλους της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων που δεν διαθέτει πυρηνικά όπλα, εκτός εάν το ίδιο δεχθεί επίθεση.
Έτσι, η Ουκρανία, σε αντάλλαγμα για τους όρους του μνημονίου, προσχώρησε στη Συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων (NPT) ως κράτος που δεν διαθέτει πλέον πυρηνικά όπλα. Η χώρα μετέφερε ολόκληρο το οπλοστάσιό της στη Ρωσία.
Μετά από 20 χρόνια, μια από τις εγγυήτριες χώρες – η Ρωσία – αθέτησε όλες τις υποσχέσεις. Αν και το μνημόνιο είχε σημαντικό πολιτικό χαρακτήρα, δεν είχε τη νομική ισχύ μιας δεσμευτικής συνθήκης. Αυτό έγινε φανερό το 2014, όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία και ξεκίνησε μια ένοπλη σύγκρουση στο Ντονμπάς. Η Ουκρανία και άλλες χώρες θεώρησαν αυτές τις ενέργειες ως παραβίαση του Μνημονίου της Βουδαπέστης, αλλά η Ρωσία υποστήριξε ότι το έγγραφο δεν την υποχρέωνε σε συγκεκριμένες ενέργειες, αλλά μόνο δήλωσε προθέσεις, γράφει Έκδοση NEXTA.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Μεγάλη Βρετανία περιορίστηκαν σε κυρώσεις και στρατιωτική βοήθεια, αλλά δεν έστειλαν στρατεύματα και δεν υπερασπίστηκαν την ουκρανική κυριαρχία. Τον Οκτώβριο του τρέχοντος έτους, ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βλαντιμίρ Ζελένσκι σε μια συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες περιέγραψε την κατάσταση ως εξής:
«Και αν η Ρωσία, η οποία ήταν η εγγυήτρια του μνημονίου, το παραβίασε, τότε πώς μπορείτε να εμπιστευτείτε αυτό το έγγραφο και πώς μπορείτε να εμπιστευτείτε τους άλλους εταίρους που υποσχέθηκαν να προστατεύσουν την εδαφική μας ακεραιότητα και κυριαρχία; Η απάντηση είναι απλή: δεν λειτουργεί. Λειτουργεί αυτό το έγγραφο; Οχι. Λειτουργούν οι συμφωνίες άλλων μεγάλων εταίρων με τη Ρωσία; Οχι. Αυτό σημαίνει ότι οι συμφωνίες παραβιάστηκαν όχι μόνο μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, αλλά και μεταξύ της Ουκρανίας και όλων των εταίρων της. Και, στην πραγματικότητα, όλες αυτές οι συμφωνίες απέτυχαν».
Τώρα υπάρχει η άποψη ότι αν η Ουκρανία είχε πυρηνικά όπλα, η Ρωσία δεν θα τολμούσε να επιτεθεί. Ο πολιτικός επιστήμονας Oleg Sahakyan σημείωσε σε ένα σχόλιο στο NEXTA ότι οι υπό όρους «κόκκινες γραμμές» είναι μόνο προϊόντα «ειδικών και πολιτικών παραισθήσεων» που βασίζονται σε ανθρώπινους φόβους. Και η Ουκρανία, με την επιχείρησή της στην περιοχή του Κουρσκ, έδειξε ότι τα πυρηνικά όπλα δεν είναι «απόλυτος αποτρεπτικός παράγοντας. Είναι πολύ πιθανό να καταλάβουμε εδάφη, να καταλάβουμε εδάφη ενός πυρηνικού κράτους», σημείωσε ο ειδικός.
Ο ειδικός σε θέματα διαπραγμάτευσης και ασφάλειας Νικολάι Καπιτονένκο, σε συνομιλία με το NEXTA, τόνισε ότι η εμπειρία της Ουκρανίας τα τελευταία χρόνια έχει δείξει ότι η χώρα μπορεί να υπάρξει χωρίς πυρηνικά όπλα και ένταξη στο ΝΑΤΟ, αν και αυτό δημιουργεί σοβαρά προβλήματα ασφάλειας:
«Και κατά τη γνώμη μου, η Δύση είναι αρκετά έτοιμη για την Ουκρανία να συνεχίσει με το ίδιο πνεύμα».
Η ιστορία, ως γνωστόν, δεν ανέχεται την υποτακτική διάθεση. Μπορεί κανείς μόνο να μαντέψει πώς θα είχε εξελιχθεί η κατάσταση εάν δεν είχε υπογραφεί το Μνημόνιο της Βουδαπέστης. Ένα πράγμα είναι σαφές: τα γεγονότα από το 2014 έθεσαν υπό αμφισβήτηση την αποτελεσματικότητα των διεθνών εγγυήσεων που δεν υποστηρίζονται από νομική ισχύ. Αυτό έγινε το Μνημόνιο της Βουδαπέστης.
More Stories
Τι θα γίνει με την Καλυψώ μετά την παραίτηση Σακελλαροπούλου;
Ο Καρλ φον Χάμπσμπουργκ ανακοίνωσε σχέδιο για την «αποαποικιοποίηση της Ρωσίας»
Όρμπαν: "Οι Δημοκρατικοί και ο Σόρος είναι ένα σωρό ηλίθιοι. Είπαν σε όλο τον κόσμο τι να κάνει"