38 δραματικά λεπτά εθνικής τραγωδίας

Τα φαντάσματα του 1974 είναι ακόμα ανάμεσά μας. Τι θα γινόταν αν επικρατούσαν οι απόψεις του «σκιώδη δικτάτορα» Δημητρίου Ιωαννίδη και αν το πρωί της 20ης Ιουλίου 1974, όταν τα τουρκικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Κύπρο, η Αθήνα κήρυξε τον πόλεμο στην Άγκυρα;

Το 38λεπτο απόσπασμα από εκείνη την ημέρα, που διατηρείται σε ταινία, ανακαλύφθηκε ξανά πρόσφατα και περιέχει όλα τα στοιχεία της τραγωδίας. Αυτά τα λίγα λεπτά είναι εκπληκτικές αποδείξεις που μπορούν να ταρακουνήσουν ακόμη και όσους αναγνώστες δεν είναι εξοικειωμένοι με την εποχή και τους ήρωές της μέχρι το μεδούλι. Μεταφέρουν τη συναισθηματική φόρτιση και το δράμα εκείνων των μοιραίων ωρών, καθώς και το αληθινό πρόσωπο της δύναμης μπροστά στην ιστορική ευθύνη.

Πολλοί πολιτικοί και ανώτεροι στρατιωτικοί συμμετείχαν σε αυτό το Πολεμικό Συμβούλιο, μεταξύ των οποίων ο Έλληνας Πρόεδρος Φαίδωνος Γκιζίκης, ο Πρωθυπουργός Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος, ο Υπουργός Πρωθυπουργού Κωνσταντίνος Ράλλης, ο Δημήτριος Ιωαννίδης και ο Ανώτατος Διοικητής των Ενόπλων Δυνάμεων Γρηγόριος Μπονάνος. Ο Ιωαννίδης υψώθηκε πάνω από τους υπόλοιπους και ήταν πίσω από το πραξικόπημα κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, ο οποίος είχε υποκινήσει τα τουρκικά σχέδια εισβολής. Ως αποτέλεσμα, ο «παρασκηνιακός δικτάτορας» που έδιωξε τον Γεώργιο Παπαδόπουλο πριν από λιγότερο από ένα χρόνο, διόρισε τον Ανδρουτσόπουλο και σχεδίαζε να αποκαταστήσει τη στρατιωτική χούντα παρεμβαίνοντας στην Κύπρο και ενώνοντάς την με την Ελλάδα, τώρα βρίσκεται σε αντίθεση με τον Ανδρουτσόπουλο και ακόμα και ο στρατηγός Μπονάνος.

Στην αρχή οι «πρωταγωνιστές» είναι εμφανώς μπερδεμένοι. Προσπαθούν να καταλάβουν αν αυτό ήταν πράγματι μια εισβολή και ένα casus belli. «Από την ελληνική πλευρά, όπως όλοι καταλαβαίνετε, τώρα είναι θέμα επίλυσης του πολέμου», λέει ο στρατηγός Μπονάνος. «Γιατί δεν δηλώνουν ευθέως τις προθέσεις τους αν θέλουν να διχάσουν το νησί», λέει αργότερα ο Ανδρουτσόπουλος, αναφερόμενος στους Αμερικανούς.

Ο Μπονάνος μετατοπίζει σταδιακά τη συζήτηση από τον πόλεμο και τη στράτευση σε διπλωματικές πρωτοβουλίες. «Το πρώτο βήμα θα πρέπει να είναι η ανάκληση του πρεσβευτή μας στην Άγκυρα. […] Ταυτόχρονα, η αναμενόμενη στρατιωτική θητεία θα πραγματοποιηθεί στον απαιτούμενο όγκο». Παρεμβαίνει ο Ιωαννίδης: «Έχουμε λάθος σε ένα σημείο […]. λέω συγγνώμη είμαστε ήδη σε πόλεμο. Ο πόλεμος έχει ήδη αρχίσει. Η απάντηση πρέπει να είναι η εξής: η Τουρκία ξεκίνησε τον πόλεμο, ενώ η Ελλάδα θα αμυνθεί και θα λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία της πατρίδας. Αυτή είναι η απάντηση. Τουλάχιστον πόλεμος. Επίσης, ζητά να κηρυχτεί μια ένωση μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, η οποία θα είναι ίδια με την κήρυξη πολέμου που επιδιώκει. Τελικά, γιατί η Ελλάδα θα πήγαινε σε πόλεμο αν δεν θεωρούσε πλέον την Κύπρο κύρια εθνική της επικράτεια;

«Αυτό που κατηγορούν τους πάντες εδώ στα γεγονότα του 1964 δεν είναι η δήλωση συμμαχίας», λέει ο Ιωαννίδης αναφερόμενος στις συγκρούσεις που έγιναν το 1964 στην Κύπρο. «Πρέπει να τελειώσουμε με αυτό. Δεν θα υπάρξουν μεγαλύτερα γεγονότα από αυτά που έχουν ήδη συμβεί. Γιατί αν δεν δηλώσουμε συμμαχία θα εισβάλουν άλλοι […]. Να καλέσουμε τον Σαμψών και να τους πούμε να καλέσουν το υπουργικό συμβούλιο και να ανακοινώσουν την ένωση με την Ελλάδα. Θα το δεχτούμε, και ο πόλεμος θα αρχίσει. Ας δούμε τι θα βγει από εκεί». Διαφωνεί ότι οι πιθανές επιθετικές ενέργειες της Ελλάδας θα μπορούσαν να την θέσουν σε κίνδυνο στα μάτια των Ηνωμένων Πολιτειών και ότι η Ελλάδα μπορεί να κατηγορηθεί για την κρίση. Προέβλεψε ότι «θα είναι στη γη στην Κερύνεια». Και αφού προσγειωθούν θα εισβάλουν […]. Οι Τούρκοι κάνουν ότι θέλουν».

Δεν θα μάθουμε ποτέ τι θα γινόταν αν ο Ιωαννίδης είχε πάρει το δρόμο του. Στο Πολεμικό Συμβούλιο εκφράστηκαν φόβοι ότι μια ελληνική απόβαση στην Κύπρο θα προκαλούσε τουρκική επίθεση στη Θράκη, βουλγαρική επίθεση στην Ελλάδα ή ακόμα και ρωσική επέμβαση στην Κύπρο.

Ανδρουτσόπουλος και Μπονάνος εξουδετέρωσαν τη «βόμβα» του Ιωαννίδη αφού ματαίωσαν τα σχέδιά του, αποτυγχάνοντας να ακολουθήσουν την άμεση εντολή του δικτάτορα να «ξεκινήσει πόλεμο με την Τουρκία». Πώς το έκαναν; Πώς ήταν σίγουροι ότι δεν θα αντιμετώπιζαν την εκδίκηση του συνταγματάρχη, που μέχρι τότε ήταν παντοδύναμος και αδιαμφισβήτητος; Θα είχε κερδίσει η Ελλάδα τον πόλεμο και θα είχε πετύχει μια συμμαχία ή θα έχανε μια εθνική επικράτεια που θα άλλαζε ριζικά τον χάρτη της σύγχρονης Ελλάδας; Η συζήτηση είναι αποκαλυπτική και οδηγεί σε κάποια απρόσμενα συμπεράσματα. Στο τέλος αυτού του 38λεπτου δράματος, ο Ιωαννίδης ακούγεται να λέει: «Ο ρυθμός των γεγονότων φαίνεται να μας έχει πιάσει. Όλες οι πόλεις της Κύπρου βομβαρδίζονται αυτή τη στιγμή».

Στη μαγνητική ταινία εκείνης της ημέρας, αποτυπώθηκε «το βουητό των πραγμάτων που θα έρθουν». Τα φαντάσματα του παρελθόντος, 48 χρόνια μετά, συνεχίζουν να διαμορφώνουν το παρόν και το μέλλον.

Source link