29.03.2024

Αθηναϊκά Νέα

Νέα από την Ελλάδα

Τα Βαλκάνια γίνονται κέντρο έλξης για πολλά εξωτερικά ενδιαφέροντα – από το Πεκίνο στην Ουάσιγκτον και από τις Βρυξέλλες στο Ριάντ. Η Άγκυρα δείχνει αξιοσημείωτη δραστηριότητα προς αυτή την κατεύθυνση.

Η περιοχή είναι σημαντική για την Τουρκία από ιστορική, πολιτιστική, πολιτική και οικονομική άποψη, χρησιμεύει ως «γέφυρα» προς την Ευρώπη. Επιπλέον, το τουρκο-ισλαμικό παράδειγμα εξωτερικής πολιτικής ωθεί την Άγκυρα να αναλάβει ενεργές ενέργειες: σχεδόν 17 εκατομμύρια ή περισσότερο από το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού εδώ είναι μουσουλμάνοι,[i] και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τοποθετείται ως ο κύριος «υποστηρικτής» του ισλαμικού κόσμου. Και πρέπει να παραδεχτούμε ότι η εξουσία του ως προστάτη της βαλκανικής ummah αυξάνεται.

Οι μουσουλμάνοι αριθμητικά κυριαρχούν στην Αλβανία, το Κοσσυφοπέδιο, τη Βοσνία -Ερζεγοβίνη, το Σαντζάκ (στη Σερβία). Και στη Μακεδονία και το Μαυροβούνιο, για παράδειγμα, το ποσοστό του μουσουλμανικού πληθυσμού είναι 33% και 17%, αντίστοιχα. Επιπλέον, η χερσόνησος φιλοξενεί περίπου ενάμισι εκατομμύριο Τούρκους Βαλκανίων, παρά το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς μετανάστευσαν στην Τουρκία και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Τουρκία και η Ελλάδα αντάλλαξαν πληθυσμούς.

Η Άγκυρα άρχισε να δείχνει αυξημένο ενδιαφέρον για την περιοχή μετά την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας. Αλλά μια νέα ώθηση Βαλκανική κατεύθυνση έλαβε το 2009, με την άφιξη του Αχμέτ Νταβούτογλου στο τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών, ο οποίος ανακοίνωσε ότι η Τουρκία θα αναλάβει το ρόλο του μεσολαβητή μεταξύ της ΕΕ και των χωρών της περιοχής, συμβάλλοντας στην προσέγγιση και την ενσωμάτωση της τελευταίας στον Ευρωατλαντικό δομές.

Έκτοτε, οι εξωτερικές οικονομικές σχέσεις Τουρκίας-Βαλκανίων και η στρατιωτική-πολιτική συνεργασία χαρακτηρίζονται από προοδευτική ανάπτυξη. Η κύρια κατεύθυνσή του ήταν η συμμετοχή των κρατών της περιοχής στα προγράμματα του ΝΑΤΟ, η μεταρρύθμιση των ενόπλων δυνάμεων των βαλκανικών κρατών σύμφωνα με τα πρότυπά της. Από το 1995, η Άγκυρα συμμετέχει σε όλες τις επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια, στέλνει τα στρατεύματά της στις διεθνείς δυνάμεις ασφαλείας στο Κοσσυφοπέδιο, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Και δεν σκοπεύει να σταματήσει – η Σερβική, η Κροατική και η Αλβανική γλώσσα διδάσκονται σε τουρκικές στρατιωτικές σχολές.

Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία κάνει όλο και περισσότερο τους ανθρώπους να μιλούν για τη «ήπια δύναμη» της και τα Βαλκάνια δεν αποτελούν εξαίρεση. Δεκάδες έργα στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και τον πολιτισμό υλοποιούνται εδώ. Η Τουρκία χρηματοδοτεί ανθρωπιστικές εκστρατείες, επενδύει μεγάλα ποσά σε εκπαιδευτικά και ιατρικά έργα, σε υποδομές και ενεργειακές εγκαταστάσεις. Σε εξέλιξη βρίσκεται το σχέδιο δημιουργίας κοινών σχολικών βιβλίων για την ιστορία της περιοχής με την Αλβανία, τη Βόρεια Μακεδονία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Και σύμφωνα με το διαδικτυακό έντυπο Balkan Insight, η δημοτικότητα των τουρκικών σαπουνόπερων στα Βαλκάνια συμβάλλει στην αύξηση του κύρους της Τουρκίας, ενώ της επιτρέπει να «ξαναγράψει ιστορία».

Αν τη δεκαετία του 1990 η βαλκανική πολιτική της Άγκυρας απευθυνόταν κυρίως σε εθνοτικά και θρησκευτικά κοντινά κράτη και ομάδες πληθυσμού, σήμερα η Τουρκία προσπαθεί να «καλύψει» όλες τις χώρες της χερσονήσου με την προσοχή της. Ταυτόχρονα, οι Τούρκοι θεωρούν την Αλβανία, τη Βοσνία -Ερζεγοβίνη, τη Βόρεια Μακεδονία και τη Ρουμανία ως τους κύριους εταίρους. Οι αντισυμβαλλόμενοι της «δεύτερης βαθμίδας» είναι η Κροατία, το Μαυροβούνιο, το Κοσσυφοπέδιο και η Σερβία. Επιπλέον, η σημασία της τελευταίας στα μάτια της τουρκικής διπλωματίας αυξάνεται.

Ερντογάν, λοιπόν, που επισκέφθηκε το Βελιγράδι τον περασμένο Οκτώβριο, χαρακτήρισε τη Σερβία «μια χώρα κλειδί για την ειρήνη και τη σταθερότητα στα Βαλκάνια», η συνεργασία με την οποία έχει φτάσει σε «ιδανικό» επίπεδο.

Οι αντίπαλοι περιλαμβάνουν τη Βουλγαρία (σε μικρότερο βαθμό) και την Ελλάδα – χώρες στις οποίες τα αντιτουρκικά αισθήματα είναι έντονα. Ειδικά η Ελλάδα. Όπως σημειώνει η τουρκική εφημερίδα Hürriyet, η Άγκυρα και η Αθήνα “αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλον σε πολλά μέτωπα” – αυτό είναι χερσαία σύνορα, τα νερά του Αιγαίου Πελάγους, την Κύπρο και ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο, όπου παραμένουν αμφιλεγόμενα ζητήματα σχετικά με την υφαλοκρηπίδα πλούσια σε φυσικό αέριο και τα θαλάσσια σύνορα…[ii] Η διαμάχη για την ιδιοκτησία των εξερευνημένων και υποτιθέμενων κοιτασμάτων φυσικού αερίου πολύ πρόσφατα σχεδόν μετατράπηκε σε μια ανοιχτή αντιπαράθεση: ο Έλληνας υπουργός Άμυνας Νίκος Παναγιωτόπουλος, σε συνέντευξή του στο ελληνικό τηλεοπτικό κανάλι Star, τότε απείλησε ακόμη και ότι “θα πάρει όπλα”. Ο Τούρκος ομόλογός του απάντησε επαρκώς: “… είμαστε επίμονοι και αποφασιστικοί στην προστασία των συμφερόντων και των δικαιωμάτων μας και έχουμε την απαραίτητη δύναμη για αυτό”. Αληθινά, και οι δύο πλευρές αμβλύνουν τη ρητορική τους πολύ σύντομα.

Στην περιοχή των Βαλκανίων, η Τουρκία πρέπει να ανταγωνιστεί, πρώτα απ ‘όλα, την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία εύλογα θεωρεί την περιοχή ως “φυσική” ζώνη των συμφερόντων της. Επιπλέον, η ένταση αυτού του ανταγωνισμού αυξάνεται καθώς η γενική ψύξη των σχέσεων μεταξύ Άγκυρας και Βρυξελλών.

Ο ευρωατλαντικός φορέας κυριαρχεί σήμερα στην εξωτερική πολιτική σχεδόν όλων των βαλκανικών χωρών, παρά το γεγονός ότι οι λαμπρές προσδοκίες από την επέκταση της συνεργασίας με τη Δύση δεν δικαιολογούνται πάντα. «Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη δεν υπάρχει», είπε ο Σέρβος πρόεδρος με θλίψη, για παράδειγμα, κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης στη χώρα λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. [iii] Ωστόσο, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Αλβανία, η Κροατία, το Μαυροβούνιο και η Βόρεια Μακεδονία προσχώρησαν στο ΝΑΤΟ. Η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Ρουμανία και η Κροατία είναι μέλη της ΕΕ. Η Σερβία και το Μαυροβούνιο διαπραγματεύονται την ένταξη σε μια ενωμένη Ευρώπη, η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία οι Βρυξέλλες έδωσαν το πράσινο φως σε αυτό. Αν και ταυτόχρονα, οι αξιωματούχοι της ΕΕ έχουν παραδεχθεί πρόσφατα όλο και περισσότερο ότι δεν έχουν πλέον την ικανότητα να δεχτούν νέα μέλη – υπάρχουν αρκετά εσωτερικά προβλήματα.

Ωστόσο, η ΕΕ δεν μειώνει τη δραστηριότητά της, καθώς, σύμφωνα με αρκετούς δυτικούς αναλυτές, οι ελπίδες των χωρών της περιοχής για ένταξη στην ΕΕ είναι σχεδόν ο μόνος παράγοντας που εμποδίζει την επόμενη «έκρηξη των Βαλκανίων». Επιπλέον, οι Ευρωπαίοι ανησυχούν για την αυξανόμενη δραστηριότητα της Τουρκίας, της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ στην περιοχή. Υπενθυμίζεται ότι το 2017, ο αυστριακός υπουργός Άμυνας Χανς-Πέτερ Ντοσκοκίλ εξέφρασε την ανησυχία του για τον «αργό εξισλαμισμό των Βαλκανίων». Και, φυσικά, η ΕΕ κάνει ό, τι μπορεί για να μειώσει την επιρροή της Ρωσίας και της Κίνας.

Σε αυτό το θέμα, η Ουάσινγκτον δείχνει πλήρη ομοφωνία με τις Βρυξέλλες. Για παράδειγμα, τον Μάιο του 2018, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο, μιλώντας στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, είπε ότι η Ρωσία (και η Τουρκία επίσης) φέρεται να έχει εμπλακεί στην “αποσταθεροποίηση της κατάστασης” στα Βαλκάνια. Ως εκ τούτου – η ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας των Αμερικανών (οι στρατιωτικές τους βάσεις βρίσκονται στο έδαφος τριών χωρών της περιοχής) και η προσέλκυση των βαλκανικών κρατών στα προγράμματα του ΝΑΤΟ. Αν και, σύμφωνα με την επίσημη διατύπωση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο μόνος στόχος της αμερικανικής πολιτικής στα Βαλκάνια είναι “να βοηθήσει τα κράτη της περιοχής στην ενίσχυση της ειρήνης, στη δημιουργία σταθερότητας και στη δημιουργία συνθηκών ανάπτυξης”.[iv] Αλλά τα Βαλκάνια θυμούνται τη γιουγκοσλαβική κρίση και τον ρόλο του ΝΑΤΟ στην επιθετική κατάρρευση αυτού του κράτους.

Στις τρέχουσες συνθήκες τριβής με την Άγκυρα, η Ουάσινγκτον πιέζει να δημιουργήσει τη στρατιωτική της υποδομή με βάση τη Ρουμανία, όπου βρίσκονται στοιχεία του συστήματος πυραυλικής άμυνας των ΗΠΑ και τη Βουλγαρία, όπου αναπτύσσονται έως και τέσσερις αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις. Και πριν από δύο χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν τη δημιουργία αρκετών ακόμη βάσεων στη χερσόνησο, κυρίως στην Ελλάδα.

Σήμερα τα Βαλκάνια μπορούν να χαρακτηριστούν ως σημαντικός τομέας για τη ρωσική εξωτερική πολιτική. Σε πολλές χώρες, και κυρίως στη Σερβία, υπάρχει ακόμη αίτημα για ρωσική παρουσία. Σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης «Πού πάνε τα Βαλκάνια; Ένα νέο παράδειγμα συνεργασίας για τη Ρωσία »(2018) της Λέσχης Συζήτησης Valdai, η Ρωσία πρέπει να καταβάλει προσπάθειες για να επεκτείνει το φάσμα των εταίρων της σε αυτήν την περιοχή, ενώ παράλληλα δημιουργεί αλληλεπίδραση με εξωτερικούς παίκτες.[v] Μία από τις κατευθύνσεις μιας τέτοιας αλληλεπίδρασης θα μπορούσε να είναι η συνέχιση του “Turkish Stream«στην Ευρώπη.

Επιστρέφοντας στην Τουρκία, ας τονίσουμε τη σημασία της περιοχής στο πλαίσιο του «νεο-οθωμανικού» παραδείγματος, το οποίο συνεπάγεται την εξάπλωση της οικονομικής, πολιτιστικής και πολιτικής επιρροής στα πρώην εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό το δόγμα δεν έχει δηλωθεί επίσημα τα τελευταία χρόνια, αλλά στην πραγματικότητα αποτελεί την ιδεολογική βάση της εξωτερικής πολιτικής του κράτους.

Στη δεκαετία του ’90 του περασμένου αιώνα, μετά την ευφορία από τη δημιουργία πολλών τουρκικών κρατών, μια από τις κύριες κατευθύνσεις της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας κηρύχθηκε η δημιουργία του “τουρκικού κόσμου” – κατά τη γνώμη της πολιτικής χώρας ελίτ, η ηγεσία σε αυτόν τον «κόσμο» θα αυξήσει τη σημασία της Τουρκίας από τη διεθνή σκηνή και θα διευκολύνει έτσι την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τώρα, φαίνεται, έχει τεθεί ένα πιο φιλόδοξο έργο: στο πλαίσιο αυτής της ιδεολογίας, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι τοποθετείται ως ισότιμος εταίρος για ολόκληρη την ενωμένη Ευρώπη και η παρουσία της στα Βαλκάνια είναι ζωτικής σημασίας γι ‘αυτήν.

Ο «τουρκικός κόσμος» δεν διαμορφώθηκε για πολλούς λόγους, μεταξύ άλλων, η ιδέα δεν υποστηρίχθηκε από τη Δύση. Η Τουρκία δεν είχε αρκετή δύναμη και επιρροή για να την εφαρμόσει. Ομοίως, η Δύση δεν χρειάζεται καμία μορφή Pax Ottomana, και οι προσπάθειες για την κατασκευή της θα μπορούσαν τελικά να αποδειχθούν συντριπτικό βάρος για την τουρκική οικονομία.

Η γνώμη του συγγραφέα μπορεί να μην συμπίπτει με τη θέση της συντακτικής επιτροπής.

[i] https://www.livepopulation.com/world.html

[ii] https://www.hurriyetdailynews.com/opinion/ariana-ferentinou/greece-and-turkey-tensions-need-to-ease-155357

[iii] https://eurasia.expert/chto-stoit-za-povorotom-balkan-na-vostok/

[iv] http://alleuropa.ru/?p=16273

[v] https://ru.valdaiclub.com/a/reports/kuda-idut-balkany/





Source link